Factfulness | Hans Rosling, Anna Rosling Rönnlund, Ola Rosling (Kitap)

İsveçli tip doktoru Hans Rosling, aynı zamanda istatistik üzerine eğitim almış bir uluslararası sağlık profesörü. Factfulness, dünyanın gidişatının aslında o kadar da kötü olmadığını istatistikle ve somut verilerle anlatan bir kitap.

Kitap, mini bir quizle başlıyor. Sorularda dünyanın çeşitli bölgeleri için nüfus yoğunluğu eğitim durumu, ölüm oranları, sağlık hizmetlerine erişim, yoksulluk, gelir durumu ve ortalama yaşam süresi birbiri ile kıyaslanıyor. Bu quizin amacı, tüm karamsarlıklara rağmen dünyanın daha iyiye gittiğini verilerle göstermek. Ancak, katılımcıların çoğu sorulara yanlış cevap veriyor. Rosling, bunun baş nedenini insanların yıllar öncesindeki verilere takılı kalmış olması olarak açıklıyor.

Factfulness, insanların dünyayı yorumlarken kullanmaya eğilimli oldukları 10 farklı içgüdüyü ele alıyor ve bunları sorgulamamız gerektiğini vurguluyor.

1. Uçurum içgüdüsü - çoğunluğu belirle

Uçurum içgüdüsü, elimizdeki özneleri daima iki gruba ayırmaya eğilimli olduğumuza işaret ediyor. Üstelik, iki gruba ayırmakla kalmıyor çoğu kez de bu grupları ‘iyi’ - ‘kötü’ veya ‘zengin’ - ‘fakir’ olarak etiketliyoruz. Bunun en belirgin örneği 1960 ‘li yıllardan beri halen devam eden ‘gelişmiş’ ve ‘gelişmekte olan’ etiketleri. Bugün en yoğun nüfus bu iki etiket arasında yaşamlarını sürdürüyor. ‘Gelişmiş’ ve ‘gelişmekte olan’ etiketleri bugünkü durumu açıklamakta yetersiz kalıyor. Rosling, kitabında dört gelir seviyesi ileri sürüyor. Seviye 1 en alt gelir grubunu temsil ederken seviye 4 en yüksek gelir grubunu temsil ediyor. Bugün en yoğun nüfus seviye 2 ve seviye 3 aralığında yaşamlarını sürdürüyor.

Uçurum içgüdünü tetikleyen 3 farklı nokta var:

• Ortalamaları kıyaslamak uçurum yaratır. Oysaki ülkeler arasında zenginlik kıyaslamasında belirgin ölçüde kesişen alanlar vardır.
• Aşırılıkları kıyaslamak söz konusu olduğunda bir ülkedeki çoğunluktan elde edilmiş veriler kullanılmıyor demektir.
• Eğer seviye 4 ‘te yaşıyorsanız, diğer herkes size kıyasla daha ‘fakir’ kalacaktır.

1. Olumsuzluk içgüdüsü - Olumsuz haberleri bekle

İnsanlar içgüdüsel olarak iyiden çok kötüye odaklanmaya meyillidirler. Benzer şekilde, her geçen gün dünyanın daha kötüye gittiğine inanırız. Geçmişi çoğu kez olduğundan daha iyi hatırlarız. Gazeteciler de olumsuz hikayeleri seçerek haberleştirirler. Dünyada halen kötü şeyler olsa da, geçmişe göre çok daha iyi durumdayız. İyi yönde gelişim yaşanmakta ancak bu gelişim adım adım kademeli şekilde gerçekleşmektedir.

1. Düz çizgi içgüdüsü - Kıvrımlı çizgileri göz önünde bulundur

Meydana gelen olayların düz bir çizgi üzerinde ilerlemesini bekleriz. Gelişimin inişli çıkışlı olmayan düz bir yol izlediğini düşünürüz. Oysaki gerçekleşen bunun tam tersidir. Olaylar, yükselen veya azalan trendler sonucunda meydana geldiği unutulmamalıdır.

1. Korku içgüdüsü - Riski hesapla

Korku hayatta kalmamızı sağlayan önemli içgüdülerden birisidir. Ancak, verilere dayanarak karar vermek istediğimizde bize fayda getirmek. Korktuğumuz zaman dünyayı farklı algılarız. Olası en kötü senaryonun gerçekleşeceğini düşünürüz. Korku içgüdüsü risklerin hesaplanması ile kontrol altına alınabilir.

1. Boyut içgüdüsü - Oranlama yap

Tek bir olayın veya tek bir kişinin önemini abartma eğilimi taşırız. Büyük rakamlar veri olarak bize ulaştırıldığında buna büyük önem atfederiz. Bunun gerçek nedeni büyük rakamları anlamakta zorlanmamızdır. Rakamları daha anlamlı hale getirmek için oranlama ve kıyaslamayı mümkün hale getirmek gerekir.

1. Genelleme içgüdüsü - Kategorileri sorgula

Kişiler kişisel deneyimlerine dayanarak genelleme yapma içgüdüsü taşırlar. Yaptığımız genellemeler düşüncelerimizi şekillendirir. Genelleme içgüdüsü birbiri ile ilişkisiz şeyleri yanlış şekilde bağlantılandırmakla sonuçlanabilir. Bu içgüdü, aynı kategoride sayılan kişilerin aynı veya çok benzer oldukları yanılgısını beraberinde getirir.

1. Kader içgüdüsü - Ufak değişimleri fark et

Kader içgüdüsü kişileri, ülkeleri, dinleri veya kültürleri belirli şekilde algılama, onları doğuştan gelen, özünde olan karakteristiklerle bağlantılandırma eylemidir. Evrimsel açıdan anlamlı gibi görünse de toplulukların yaşamları artık eskisinden çok farklı. Değişim yavaş ilerliyor, ancak asla durmuyor. Bazı şeyler hiç değişmiyormuş adeta ‘kader’denmiş gibi görünse de toplumlar ve kültürler sürekli bir hareket halindedir, yaşanan küçük değişimler de kademeli olarak birikerek zaman içinde etkisini daha fazla hissettirecektir.

1. Tekil bakış açısı içgüdüsü - Farklı araçları göz önünde bulundur

Çok sayıda perspektifi aynı anda göz önünde bulundurmaktansa tek bir çözüme veya nedene odaklanma eğilimi taşırız. Tek bir bakış açısına odaklanmak problemlerimizin daha kolay çözüm bulacağı algısını yaratır, ancak bu algı dünyayı yanlış anlamaya yol açar. Verilerin limitleri vardır ve dünya aslında tekil bir perspektiften değerlendirilemeyecek kadar karmaşıktır.

1. Suçlama içgüdüsü - Parmakla işaret etmekten vazgeç

Suçlama içgüdüsü, kötü olayların neden meydana geldiğini bulmaya çalışmamızla ilişkilidir. Kötü olayların kötü niyetli kişilerin başına geldiğine inanma eğitimi taşırız. Oysa, bu durum kişilerin kalıplara göre hareket etme isteğinin bir uzantısıdır. Suçlama içgüdüsü tahmin edilemeyenle, akıl karıştırıcı olanla veya dünyanın ürkütücü hali ile başa çıkma yöntemimiz haline gelir.

1. Telaş içgüdüsü - Küçük adımlarla ilerle

Telaş içgüdüsü bur tehlikeyi algılar algılamaz bir aksiyon almamız için bizi harekete geçiren güdüdür. Bu içgüdünün yarattığı en önemli sorun bizi daha stresli hale getirmesidir. Stres diğer içgüdülerin daha da derinleşmesine ve analitik olarak düşünemez hale gelmemize yol açar..