X-Events | John Casti (Kitap)

Amerikalı karmaşıklık bilimcisi ve sistem teorisyeni John Casti, Her Şey Bir Gecede Çökebilir - X-Events isimli kitabında “X-Events” olarak adlandırdığı uç olayları incelemiştir.

Bilim yenilenen fenomenlerle ilgilenir. Yazar, bu kitabında, yenilenen fenomenlerin ötesine bakarak, olasılık teorisi ve istatistikten yararlanarak tahmin etmenin pek de mümkün olmadığı ama gerçekleşmesi asla imkansız olmayan bazı olayları örnek senaryolarla işliyor. Bu olayların temelinde günümüz toplumlarının giderek karmaşık hale gelen yapısı ve artan karmaşıklık seviyesi nedeniyle gerçekleşecek üç olaylara karşı direncin azalması yatıyor. Bu durum 8.sayfada şöyle vurgulanıyor:

İster siyasi bir devrim ister internetin çöküşü isterse de uygarlığın sona erişi olsun, tüm X-Olaylar, insan doğasının, artık sürdülemez hale gelen aşırı karmaşıklık yükünü azaltma yöntemidir. …

… Her Şey Bir Gecede Çökebilir, insan eliyle yaratılan üç olayların temel nedenine ve bu olayların hayatımızı nasıl değiştirdiğine odaklanıyor.

Kitapta toplam 11 örnek X-Olay senaryosu incelenmiştir:

Dijital Karanlık

İnternetin geniş bir coğrafyada uzun süre kesilmesi

Ne Zaman Yemek Yeriz

Küresel gıda zincirinin çöküşü

Elektronik Cihazların Olduğu Gün

Tüm kıtayı etkileyen elektromanyetik darbe bütün elektronik cihazları bozuyor

Yeni Dünya Düzensizliği

Küreselleşmenin çöküşü

Öldüren Fizik

Egzotik partiküller yaratarak dünyayı yok etmek

Havaya Uçmak

Nükleer tablonun istikrarsızlaşması

Boş Depoyla Gitmek

Dünyanın petrol rezervlerinin tükenmesi

Hastayım

Küresel bir salgın

Karanlık ve susuzluk

Elektrik ve su kesintisi

Çıldıran Teknoloji

Zeki robotlar insanoğlunu tahtından indiriyor

Büyük Çözülme

Dünya malı piyasalarında deflasyonist çöküş

Kitabın 1.Kısmı, karmaşıklık ve X-olaylar arasındaki ilişkiyi ele alıyor. 2.Kısım, yukarıdaki 11 örnek X-olay ve bunların gerçekleşmesi durumunda gündelik hayata ne gibi etkileri olacağı inceleniyor. 3.Kısımda ise, bir X-olayın meydana geleceğinin nasıl anlaşılacağı ve nasıl yönetileceğine ilişkin sorulara cevap aranıyor.

Bugün insanlar, X-olaylar karşısında her zamankinden daha savunmasız durumdadırlar. Günlük hayatımızda yararlandığımız karmaşık altyapılar - ulaşım, iletişim, gıda, temiz su tedarik zinciri, elektrik, sağlık hizmetleri v.b. - insanı hayrete düşürecek kadar kırılgandır. (sayfa 31)

Tüm durumlarda, günlük hayatımızın normal akışı için güvendiğimiz sistemler, onları düzenlemekle görevli insanların anlama kapasitesini geçtiklerinde işlev göremez hale gelir. Karmaşıklık düzeyi veya uyumsuzluk, sistemin tahammül sınırlarını aşarsa, durumu düzeltmek için bir azaltma yapılması zorunlu olur. X-olay, aslında sistemin kendisini sürdürülebilir bir dengeye getirme yöntemidir. (sayfa 32)

Bir şeyin karmaşık olup olmadığı büyük oranda sadece hedef sisteme değil, hedefin etkileşimde olduğu sistemlere ve ayrıca etkileşen sistemlerin içinde bulunduğu genel bağlama göre belirlenir. Karmaşıklık, gerçek dünyada aşağıdaki şekillerde ortaya çıkar (sayfa 54 - 63):

Karmaşıklığın Yedi İlkesi ve Bu İlkelerin Özellikleri

Karmaşıklık İlkesi - Özellik

• Ortaya Çıkış - Bütün, kendisini oluşturan parçalardan farklıdır.
• Kırmızı Kraliçe Hipotezi - Hayatta kalmak için evril.
• Bedava Yemek Yok - Verimlilik ve esneklik arasında tercih yapmak.
• Goldolocks İlkesi - Özgürlüğün derecesi, “tam kararında” olmalı.
• Eksiklik - Tek başına mantık yetmez.
• Kelebek Etkisi - Küçük değişiklikler büyük etkiler yaratır.
• Gerekli Çeşitlilik Yasası - Karmaşıklık, ancak karmaşıklıkla kontrol edilebilir.

Bir X-olay, çok zaman bu karmaşıklık ilkelerinin bileşimi sonucunda doğar. Genellikle hakim olan tek bir ilke vardır. Diğerleri, ise yardımcı karakterler gibidirler. Önemli olan, bir X-olayın, zıvanadan çıkmış bir karmaşıklıktan doğmuş olmasıdır. (sayfa 63)

Alt sistemlerin, kendi karmaşıklıları birbirlerinden çok ayrışırsa, karmaşıklık dengesizlikleri veya ‘uçurumları’ ortaya çıkar ve sistem, kendisini bu uçurumları daraltmak veya dengelemek için yeniden ayarlamak durumunda kalır. (sayfa 64)