The Honest Truth About Dishonesty | Dan Ariely (Kitap)

Dan Ariely tarafından kaleme alınan Dürüst Olmamanın Ardındaki (Dürüst) Gerçek isimli kitap, dürüstlük ve yalan söylemek konularını inceliyor.

Kitap, 2001 yılında yaşanan Enron skandalına gönderme yaparak başlıyor. O dönemde Enron ile ilgisi olan pek çok kişi yaşananları görememiş ve skandal ortaya çıktıktan sonra da olanları nasıl algılayamadıklarına hayret etmişlerdi, yani adeta bir körlük içinde kalmışlardı. Nobel ödüllü iktisatçı Gary Becker hilekarlığa dair en çok bilinen görüşü ortaya atmıştır ve insanların her durumda akılcı analize dayanarak suç işlediğini öne sürmüştür. Kişilerin maliyet fayda analizi (hileden elde edilecek fayda, yakalanma olasılığı ve karşılaşılması muhtemel ceza) yaptıkları bu süreci Basit Akılcı Suç Modeli (BASM) olarak adlandırmıştır. Yapılan temel deneylerde, katılımcılara çeşitli şekillerde hile yapabilecekleri ve yakalanmayacakları koşullar sunulmuştur. Bu durumda katılımcılar ortalama olarak “az” miktarda hile yapmayı tercih etmişlerdir, bu da kişinin kendi içinde rahat edebileceği ve ahlakını bozmayacağı bir düzeydir. Yazar birinci bölümün ilk cümlesinde bu durumu çok çarpıcı şekilde ortaya koyuyor (sayfa 19):

‘Pat diye söyleyeyim. Hile yapıyorlar. Hile yapıyorsunuz. Ve evet, ben de ara sıra hile yapıyorum.’

Kişilerin kendilerince zararsız olarak gördükleri birtakım dürüst olmayan davranışlar vardır. Bu davranışlar, bazı zamanlarda ahlaki standartların daha kolay gevşetilebileceğini göstermektedir. Kitapta yer alan örneklere göre üniversite yurtlarında kalan öğrencilerin buzdolabından kime ait olduğunu bilmedikleri kutu içecekleri almaları, bir çalışanın evdeki yazıcısı için işyerinden 10 adet kağıt alması veya evdeki çocuğu kırmızı kalem isteyince bunu işyerinden temin etmesi gibi. Ama bu kişiler, çok küçük miktarda bozuk para söz konusu olduğunda bile kesinlikle bu paraya dokunmamaktadır. Ancak genel anlamda parasal olmayan nesneler söz konusu olduğunda sahtekarlık eğilimi artmaktadır. Sanal ortamda sadece rakamların temsil ettiği sanal para ile yapılan dolandırıcılık ve sahtekarlığın artmasının nedenlerinden biri belki de budur.

Mesleki uzmanlıklarından yararlanmak için kendilerine başvurulan kişiler de kendi içlerinde zaman zaman çıkar çatışması yaşayabilirler. Hizmet verdikleri kişiye gerçekten gerekli olmayan bir şeyi yaptırmaları konusunda ısrar etmek ve bu sayede daha büyük tutarda fatura kesmek mi (neden gerekli olduğu konusunda gayet ikna edici olabilirler) yoksa karşı tarafı düşünmek ve sadece gerçekten ihtiyaçları olan hizmeti almalarını sağlamak mı?

Kitapta yer alan bazı başlıklar ve sorular şöyle:

• Ufak hile faktörü nedir? Neden bazı şeyleri çalmak daha kolaydır?
• Golf gibi saygın olarak değerlendirilen bir oyun nasıl sahtekarlık tuzağına dönüşür?
• Çıkar çatışması kişinin çevresini nasıl etkiler? Paylaşılan bilginin düzeyi ne kadar ise yarar?
• İnsanlar yorgunken neden işleri berbat etmeye eğilimli olurlar?
• Taklit ürünler kullanmakla hilekarlık arasındaki ilişki hangi yöndedir?
• Kişi kendini aldatabilir mi?
• Daha iyi bir yalancı olan kişiler hangi kişilik özelliklerine sahiptir?İş birliğii dürüstlük düzeyini hangi yönde etkiler?
• Hilekarlığa karşı çözüm yöntemleri nelerdir? Hangi önlemler alınabilir?
• Hile yapma motivasyonunun perde arkasında ne vardır?

Dili oldukça akıcı ve özellikle davranışsal iktisat kapsamında değerlendirilebilecek olan güncel pek çok örneği de içeren kitapta, hemen her bölümde çözüm önerileri de paylaşılmış.